Kankanaey Song - Goodbye Susan

Kultura at Kaugalian sa Pakikipagrelasyon Ayon sa mga Awiting Bayan sa Wikang Kankanaey.

Totoong laman ng mga awiting bayan sa wikang Kankanaey ang mga kultura at kaugulian ng mga katutubo sa Benguet. Ang pangangailangan ng mga piling hayop na ginagamit sa ritwal ng kasal, Ang paggalang ng mga nakakatanda at mga magulang, Ang pagpapahalaga ng kalikasan, ang pakikitungo sa kalikasan katulad ng buwan at araw, at ang pananalig sa Panginoon ay ilan sa mga kultura at kaugalian na pinapahiwatig ng mga awiting bayan. Tapat ang mga katutubo sa mga kulutra at kaugilian ngunit nagbabadya sa isang awit na may mga katutubong nais suwayin ang mga kaugalian, partikular sa pangngaliangan ng maraming hayop pag magpapakasal.

Nais ko kayong anyayahan upang basahin ang aking ginawang pagsasalin sa ilang mga awiting bayan sa Kankanaey. Nasa iba't ibang pahina ng blog na ito ang ilan sa mga awiting bayan.

Goodbye Susan

Goodbye Susan, mabay-an ka, adam man-ug-uga
(Goodbye Susan, maiwan ka, huwag kang iiyak.)

Ammeyak ed layasan, say ‘yak pantet-te-an.
(Pupunta ako sa malayo, doon ako titira)

Tan nay adak kabaelan din dawat da amam (2x)
(Dahil heto’t hindi ko makayanan ang hinihingi ng magulang mo) (2x)

No nak nemnemen din nakuykuyagan ta
(Kung naaalala ko ang mga pinagsamahan natin)

Magay sungsungbat ta si nan ibawan ta
(Wala tayong sagutan at pinag-awayan)

Am-in ay kali ta nantimpu-timpuyog da(2x)
(Lahat ng usapan natin ay nagkaka-isa) (2x)

Ad-ado ay lugar di nanpaspasyaran ta ya sini-an ay nanbuy-buyaan ta
(Marami na tayong lugar na napasyalan at sinehan na pinagpanooran)

Din kinaragsak ta et kaman magay kopas na(2x)
(Parang walang katapusan ang ating kaligayahan.)

No eyak il-ilan din inis-e-is-ek ta, arubayan di ba-ey yo
(Kung minasmasdan ko ang mga itinanim natin, sa gilid ng bahay ninyo)

Talong ay ad-ado, man-gagaybeng da, namungamunga da
(Maraming talong, malalago at maraming bunga)

Ngem nay ammeyyak Goodbye Susan
(Pero heto’t aalis ako, Goodbye Susan)

Nay ed wani, dumateng ay ikari
(Heto ngayon, dumating ang pagpapangako)

Siyat enika baw kaunan si tulo ay nuwang
(Kailangan pala kitang pakasalan gamit ang tatlong kalabaw)

Ngem adak kabaelan san dawat da amam
(Pero hindi ko kaya ang hinihingi ng magulang mo)

Adak kabaelan san dawat da amam
(Hindi ko kaya ang hinihingi ng magulang mo)

Isunga kanak en uway adin sik-a
(Kaya sabi ko, ikaw na ang bahala)

Tan nu pay si da ama et magay mabalin da
(Kasi kung sa mga magulang ang tatanungin, sila’y kapos palad.)

Kanak en mo san pusom di ay turayem(2x)
(Akala ko ang puso mo ang susundin mo) (2x)

Mansakit di ay pusok gapu en sik-a
(Masakit ang puso ko dahil sa iyo)

Ngem no ay ipapatim san dawat da amam
(Pero kung susundin mo ang gusto ng magulang mo)

Alam san tulo ay nuwang ta say asawam (2x)
(Kunin mo ‘yang tatlong kalabaw para sila ang asawa mo.)

Kankanaey Song - No Laydem Suma-a ta

".... Continuation of my posting on Kankanaey Literature..."

Kabilang ang Kankanaey sa mga wika sa Pilipinas na walang sariling morpolohiya. Katulad ng nakasaad sa aklat ni Garcia, et al (2009), ni ang Bisaya at ang Ilokano ay walang abakadang anuman maliban sa abakadang Tagalog. Ang abakadang Tagalog ay siyang tanging ginagamit ng mga manunulat sa mga iba’t ibang wika sa Pilipinas. Ang mga manunulat ay gumagawa ng bahagyang pagbabago sa abakadang Tagalog alinsunod sa kanilang sariling pamamaraan gamit ang kanilang wika.

Pinapatunayan ng mga teksto ng mga ibang awiting Kankanaey na nasusulat sa mga tinatawag ng “songhits” na abakadang Tagalog nga ang sinusundan pag ginagawa ang titik ng mga awitin. Dahil dito, ang abakadang Tagalog ang siyang pamantayan ng may akda sa pagsusulat ng teksto ng mga awiting bayan batay sa narinig na mga tunog para dito. Bagamat abakadang Filipino ang tawag sa dating abakadang Tagalog, wala itong magiging epekto sa pagsasalin ng mga awiting bayan. Bugna niuto maari ring sabihin na ang pagsasalin sa ulat na ito ay mula sa wikang Kankanaey patungo sa wikang Filipino.

Ang ponolohiya din ay katulad ng sa Filipino. Ang simple ngunit pamantayan na kung ano ang baybay siya rin ang bigkas ay nasusunod sa wikang Kankanaey. Maaring ang pinakamahalagang bigyang diin ay ang pagkaka-iba ng pagbigkas ng titik e at titik i. Katulad ng tunog ng i sa bigkas ang salitang Filipino na titik ang tunog ng i sa salitang Kankanaey. Ang titik na e sa mga salitang Kankanaey ay binibigkas sa katulad ng pagbigkas sa letrang e salitang Ingles na “amen”.



No Laydem Suma-a Ta (Kung gusto mo, umuwi tayo.)

No laydem ay mangila (Kung gusto mong makita)
Suma-a tad babaey da ama (Umuwi tayo sa bahay ng mga magulang ko)
Ngem anusam ta mandan tas esay agew ya kagudwa (Pero magtiyaga ka at tayo ay maglalakad ng isang araw at kalahati)
Ta nu wada tas nan danan, apat ta di enta liwliwa (Kung tayo ay nasa daan, mag-uusap tayo upang malibang)

Kaman kayman tan linglingan ada-adawi ay danan (At nang makalimutan natin na ang daan ay pagkalayu-layo)
Dumateng ta ed ili ya ilam din baey mi (Kung darating tayo sa amin at makikita mo ang bahay namin)
Inapa ay kanan da (Kubo ang tawag nila)
San apat di a-nam-a (Sa wika ng mga matatanda)
No ilam da ama en ina, adikan madisdismaya (Kung makikita mo sina tatay at nanay, huwag kang madidismaya)
Tan nu ilam din bado, di galot ay kanan da (Dahil kung makita mo ang damit nila, di-tali kung tawagin)
No pay abe ya nan kanen mi (Kung tungkol naman sa kinakain namin)
Yan san makwani ay togi, inasinan ay nateng yan say en pangisibuan (Ang tinatawag nilang kamote, nilagyan ng asin na gulay naman ang ulam namin)
No pay abe esnan ubla (kung tungkol naman sa hanapbuhay)
Man-gabyon ya man-gaat (Pagbubungkal at pagkaka-ingin)
Ta waday en mulaan tan say en kataguan (Upang may pagtataniman dahil siya ang aming ikabubuhay)
Agew kas tangtangaden (Araw na tinitihaya)
Buwan kas buybuyaen (Buwan na pinapanood)
Enkayo kod et en itunton layad mis en manliweng (Bigyan ninyo ng daan ang aming pag-iibigan upang ito ay maging malinaw.)
No laydem et ay mangila (kung gusto mong makita)
Suma-a tad baey da ama (umuwi tayo sa bahay nila tatay)
Ngem san kanak ay ta mandan tas esay agew ya kagudwa (2x) (pero katula ng sinabi ko, maglalakad tayo ng isang araw at kalahati). (2x)

Kankanaey Song - Adi-ak Kabaelan

... Continuation of my posting on Kankanaey Literature..."


Upang umunlad ang pambansang panitikan sa Pilipinas, kailangang gawin ang pagsasalin ng mga iba’t ibang obrang sinulat sa iba’t ibang wika sa wikang naiintindahan ng nakararami. Masasabing ang Pilipinas ay nasa ika-apat na yugto sa kasaysayan ng pagsasalin. Sa ika-apat na yugtong ito ginagawa ang pagsasalin ng mga katutubong panitikan upang makabuo ng tunay na pambansang panitikan. Ito ang nangyayari sa halos lahat ng bansa sa daigdig. Nais ng bawat bansa na maihatid sa higit na nakararami ang mga mahuhusay na akdang nasusulat sa iba’t ibang wika.

Ang mga awiting bayan ay mga obrang pampanitikan na karaniwan sa iba’t ibang bayan ng Pilipinas. Sa mga lugar sa Pilipinas kung saan walang kilalang mga manunulat ng panitikan, tanging ang mga awiting bayan na klasikal ang mga naririnig na puwedeng ituring na akdang pampanitikan.

Ang bayan ng Benguet sa Pilipinas ay isang halimbawa ng lugar kung saan walang tanyag na manunulat sa larangan ng Panitikan. Tila walang mga obrang pampanitikan ng mga tao sa Benguet na mababasa sa mga aklat. Subalit, may mga awiting bayan sa Benguet na kung iyong pakikinggan ay maaring ihambing sa mga obrang pampanitikan katulad ng maikling kuwento o kaya ay tula. Tinatalakay sa mga awiting bayan ang mga kulturang panglipunan.

Pronunciation guide: "kung ano ang baybay, siya ang bigkas"
Kankanaey "i" is pronounced just like the "E" in the word "English"
Kankanaey "e" is pronounced just like the "e" in the word "amen"



Adi-ak Kabaelan (Hindi ko Kaya)


Ipigpigsam ay uwang (Lakasan mo, umaagos na tubig)
Ta waday pan-anudan (Upang ako’y magpa-anod)
Tan nay adi-ak kabaelan (Dahil heto’t hindi ko makaya)
Sin eyyak nan-areman (Hangarin ng aking niligawan)
Balasang di Kabayan (Dalaga ng Kabayan)
Siyat wada kanoy malima (Kailangan daw ng mga lima)
Si bosa-ang ay nasawingan Si mail-ila (Na baboy na may pangil na nakikita)
Ammeyak ed Kapangan (Tutungo ako sa Kapangan)
Ta say ek pan-areman (Upang doon ako manliligaw)
Sin kanan da en mankilat ay balasang (Ng sinasabi nilang maputi na dalaga)

Ngem eyak naupa-upay sin kanan di nanakay (Pero ako ay nawalan ng pag-asa dahil sa sinabi ng mga matatanda)
Siyat wada kanoy mailas kap-asan di wasay (Kailangan daw may makitang magagamitan ng palakol)
Bumala ka ay buwan (Lumubas ka, buwan)
Ta enka kod silawan (Para ilawan mo)
Lusong ay kaunegan, pankusnungan (Talon na pinakamalalim na siyang tatalunan)
Tan nay adi-ak kabaelan (Dahil heto’t hindi ko makaya)
Din kanan di iKapangan (Ang sabi ng mga tagaKapangan)
Siyat wada kanoy maguyod si nasakngudan (Kailangan daw may mahihila na may sungay)
ay masakayan ay nabugatan (na nasasakyan na may tuwalya sa tiyan)
Ta eyak et mantamang istasyon ed Loakan (Pupunta na lang kaya ako sa may estasyon sa Loakan)
Ta say eyyak panses-edan si balasang (Para doon ako maghihintay ng dalaga)
Barbareng no way matsambaan (Baka sakaling mataon ako’y makakita)
Sin kanan da en balikbayan (Na tinatawag nilang balikbayan)
Ta asak en i-utangan (Saka ko na lang ipag-uutang)
Uway nas luman nu maseg-ang di Kabunyan. (Bahala na bukas kung may awa ang Panginoon)
Ta asak en i-utangan uway nas luman no maseg-ang di Kabunyan. (Saka ko na lang ipag-uutang, bahala na bukas, kung may awa ang Panginoon.)

Kankanaey Song - Bumual ka ay Buwan

Para sa Pambansang Panitikan ng Pilipinas

Kabilang sa mga wika ng mga katutubo ng bayan ng Benguet sa Pilipinas ang Kankanaey. Ibaloi at Kalanguya ang iba pang katutubong wika sa nasabing bayan. Hindi madaling humanap ng mga pampanitikan na obra na gumagamit ang wikang Kankankanaey. Mga awiting bayan lamang na pahirapan pa kung hanapin ang mga titik nito ang wari ay mga sinulat sa wikang Kankanaey sa larangan ng Panitikan. Bihira na ang nakakaalam ng mga awit. Kung hindi gagawan ng dokumentsasyon ang mga awiting bayan, maaring makalimutan ang mga awit kasama ang mga mahahalagang kaalaman at mga aral na kanilang nilalaman.

Maraming salamat at paumanhin po sa sumulat at gumawa ng mga awit na aking ipababatid muli sa pamamagitan nitong "blog site". Sana po maintindihan niyo na ang hangarin ko ay dagdagan ang mga "media" kung saan nakikita ang mga magaganda niyong likha upang ang mga ito ay mananatiling naaabot ng mga tao.

The songs have been posted through youtube by some lovers of local music. In fact, I found the copies of the beautiful songs through YOUTUBE. I went to check some music studios in Baguio City because I wanted to buy legal copies of the songs but I found none from the stores.

For the readers' convenience, I am reposting the YOUTUBE video(s) below. Find time to check youtube for more information. Thank you to the original uploader.

1. Bumala ka ay Buwan (Lumabas ka, Buwan)

Bumala ka ay buwan (Lumabas ka, buwan)
Ta mailay pandanan (Upang ma-aninag ang daanan)
Ta ameyak kod ay ilan (Upang mapuntahan ko at makita)
Din gayyem kod Mankayan (Ang kasintahan ko sa Mankayan)
Tan enggay si balasang (Dahil nag-iisa siyang dilag)
Si eyak kapusuan (Na tinitibok ng puso ko)
Siyat pay et en il-ilan (Kailangan siyang bantayan)
Binigat si binuwan (araw-araw, buwan-buwan)
Il-ilak karibal ko (Kinikilatis ko ang mga karibal ko)
Kaman dan sigsiguro (Sila ay mayayabang)
Kamannak et kapat-o (Parang gusto ko silang hampasin)
Sin sakit di nemnem ko (Dahil sa sama ng loob ko)
Ipigpigsam ay dagem (Lakasan mo, hangin)
Ta itayaw mo nan nemnem (Upang matangay mo ang aking pag-iisip)
Tan nay ay kasemsemsem (Dahil heto’t nakakalungkot)
Nan iyat di gagayem (Mga ginagawa ng mga kaibigan)
Ipigpisam ay dawang (Lakasan mo, uma-agos na tubig)
Ta waday pan-anudan (Upang ako ay ma-anod)
Tan nay ay kaseseg-ang (dahil heto’t nakapagpakamamatay)
Nan iyat di babaknang (Itong ginagawa ng mga mayayaman)
Entako et mankusnong (Punta na lang tayo’t lumubog)
Sin ay gawa din pusod (Sa gitna ng talon)
Ta ammey et en dengen (upang ating marinig)
Salidomay di danom (Sintimiyento ng tubig )